Tesbih Hakkında
Tesbihin tarihine baktığımızda insanlık tarihi kadar eskidir. Her asırda bir başka amaçla kullanılmış ve bir alışkanlık haline gelmiştir. Şöyle ki; insanlığın ilk yıllarında tesbih avcılık maharetini gösteren bir bonservis olarak kullanılıyordu… Avcılıkla uğraşanlar avladıkları hayvanların kemiklerini (her hayvan için farklı bir kemik) kullanarak bunları boyunlarına, başlarına veya tesbih olarak kullanıyorlardı… tesbih bir nevi takı olarak, süs olarak, güç gösterisi olarak zaman içinde şekillenmiştir. Kemik tesbihin tarihi de işte buradan gelmekte.
Ortaçağ döneminde savaşlarda galip gelen askerlerin ellerinde düşman askerlerinin kemiklerinden oluşan tesbihler olurdu. Tabi ki bu tesbih kullanımın bir yönü ve bir başka yönü ise brahmanlar tarafından Hindistanda ibadet amaçlı kullanmışlardır. İbadet yönünden tesbihi ilk kullanan din budizmdir. Buradaki amaç islam dininde olan zikir ve hatmeye benzer bir ibadetlerini yerine getirmede etkili bir araç olsaydı hatta bazı yogilerin inanışlarına göre ‘insanoğlu stresini iki yerinden çıkartır. Birincisi parmak uçlarıdır, çünkü tabiattaki bioenerjinin trafiği buradan geçmektedir. İkincisi ise dişlerinden çıkmaktadır. İşte insanoğlu o yüzden stres anında ya yemek yer yada sigara gibi alışkanlıklara yönelir.
Hindistanlılar tesbihi stres ve meditasyon amaçlı kullanmışlardır. Meditasyon sonrasında tesbihin çeşitleri ve modelleri artmıştır… Şöyle ki, Budizme inanan ve yeni başlamış öğrencilerin bu dünyevi zevk ve eğlenceden vazgeçmesi ve bir terbiye altına alınması için ince, sık ve bol taneli tesbih kullanılmıştır. Buradaki amaç sabrı, gayreti, hırsı , egoyu, kibiri hakeza bunun gibi nefsi terbiye amaçlı tesbih modelleri çıkarmışlardır.
Hindistanda yapılan ilk öğreti tesbihi sandal ağacı ve 1000 adet küçük tanelerden ulaşmaktadır.. Bu ağaç türü hem sakinleştirici etkisi hemde güzel kokusuyla yoginin terbiyesi için gerekli mistik huzuru sentezlemektedir… Öğretiler ilerledikçe tesbihin boyu büyümekte tanelerin sayısı ise azalmaktaydı… İslam aleminde zikir tesbihi ile tekke ve zaviyede kullanılan tesbihlerin arasında ulvi fark gibi bilgi ve tecrübe arttıkça tesbih tanelerin boyu ve şekilleri değişmektedir… Tabi ki ilim ve marifet ilerledikçe tesbihin kullanımı ve yeri değişmektedir. Örnek verecek olursak ‘Siddharta Gautama’ nın tesbihini başında olduğu görürüz. Bazı rivayetlere göre Siddharta Gautama sabır ve azimle bu yolda nirvanaya ulaşmasındaki en büyük etkenin tesbih olduğu söylenmekte. Budizm inancına göre nirvanaya ulaşmasını sağlayan her ne varsa saygı görmektedir. Buda inanışında Hotei (laughing buddha) adında hepimizde aşikar olduğu göbekli kel ve şişko bir tanrı vardır. Onunda sol elinde tesbih görünmektedir.
Hindistanda yapılan ilk öğreti tesbihi sandal ağacı ve 1000 adet küçük tanelerden ulaşmaktadır.. Bu ağaç türü hem sakinleştirici etkisi hemde güzel kokusuyla yoginin terbiyesi için gerekli mistik huzuru sentezlemektedir… Öğretiler ilerledikçe tesbihin boyu büyümekte tanelerin sayısı ise azalmaktaydı… İslam aleminde zikir tesbihi ile tekke ve zaviyede kullanılan tesbihlerin arasında ulvi fark gibi bilgi ve tecrübe arttıkça tesbih tanelerin boyu ve şekilleri değişmektedir… Tabi ki ilim ve marifet ilerledikçe tesbihin kullanımı ve yeri değişmektedir. Örnek verecek olursak ‘Siddharta Gautama’ nın tesbihini başında olduğu görürüz. Bazı rivayetlere göre Siddharta Gautama sabır ve azimle bu yolda nirvanaya ulaşmasındaki en büyük etkenin tesbih olduğu söylenmekte. Budizm inancına göre nirvanaya ulaşmasını sağlayan her ne varsa saygı görmektedir. Buda inanışında Hotei (laughing buddha) adında hepimizde aşikar olduğu göbekli kel ve şişko bir tanrı vardır. Onunda sol elinde tesbih görünmektedir.
Tesbih ilk dini temsilini hindistandan almıştır. Bodhisattva maitreya da tesbihten nasibini alanlardandır… Bazı kaynaklarda üçüncü gözün tesbih tanesi olduğu söylenmektedir. Tesbih tanelerinin vermiş olduğu sabır, azim, egoyu yenmek, gibi mücadelerin başarısı olarak üçüncü gözün göz değilde tesbihin gözü olarak bazı yogiler belirtmektedir. İpin geçtiği yerden dünyaya bakmak diye tasvir eden bodhisattva maitreya tesbih tanelerinde bulunan deliğin ilim gözü olarak adlandırmıştır.
Tesbihin çok uzun yıllar dini sembol olarak kullanıldığı yer hindistandır. Bu durum onu gösteriyor ki müslümanlar tesbihi budistlerden almışlardır. Peki Hristiyanlar da müslümanlardan aldığı bilinmektedir. Hatta Avrupadaki Papa (Katolik) V. Pius 1596 da bildirdiği yazıyla Dominikus’un 1221 yılında avrupa’ya tesbihi getirdiğini belirtmişti.
İslamda olduğu gibi Hristiyan tesbihleri 33 tanedir. Bu 33 Hz. İsanın bu dünyada 33 yıl ömür sürmesini hatırlattığı için kutsal sayılmıştır inananlar arasında.
İslamiyetin ilk yıllarında Müslümanlar tesbih yerine el içindeki parmaklarını sayarlardı. Ancak Hz. Muhammed (s.a.v) hiç kullanmamıştır. Bazı hadislerde peygamberin zamanında namaz ve dua sırasında hurma çekirdeği veya çakıl taşlarını kullanarak ‘Sübhanallah’, ‘Elhadülillah’ ve ‘Allahüekber’ kelimelerini 33 er defa tekrarlamanın hangi tarihte başladığı ve yayıldığı da bilinmiyor. Hz. Ebu Bekir döneminde ilk defa kullanıldığı rivayeti vardır.
Tesbih çekmek namazı tamamlayan bir ayrıntı olarak önemlidir. Ancak müslümanların bir çoğu tesbih taneleri ile değil de parmakları ile çekmektedir… Tesbihin 11, 33 ve 99 taneli olanları müslümanlar 108 taneli olanları ise Budistler tarafından kullanılmaktadır.. Tesbihin ucundaki parçaya İslam dünyasında imame denir.
